فوتبال ایران در حصار یک پروژه تشریفاتی/ VAR، ویترینی در حد شعار!

به گزارش میدان، کمک داور ویدئویی، VAR، ویدئوچک یا هر اسم دیگری که دارد، در فوتبال ایران بیش از اینکه مفید واقع شده باشد، بدل به یک دردسر شده است. تکنولوژی مهم و کلیدی که فوتبال را دگرگون کرده و خیلی دیر و در نهایت با الزام فیفا وارد فوتبال ایران شد اما معایب و مشکلات آن، کلاف پیچیده‌ای را ایجاد کرده که چالش‌های فوتبال ما را بیشتر و افزون‌تر کرده است.
با گذشت بیش از 25 هفته از ‌آغاز فصل جاری لیگ برتر فوتبال ایران، هنوز وعده اجرای کامل سیستم کمک داور ویدئویی به طور سراسری در تمامی بازی‌ها محقق نشده. این در حالی است که رئیس فدراسیون فوتبال پیش از آغاز بیست‌وچهارمین فصل از مسابقات لیگ برتر قول داده بود تا از VAR در تمامی دیدارها استفاده شود. شواهد نشان می‌دهد که این سیستم یا به طور کامل در بازی‌ها استفاده نشده یا در برخی از دیدارها به دلایل مختلف خاموش و بلااستفاده مانده است. 

وی‌ای‌آر یا تنها نمادی از آن؟
استاندارد استفاده از دوربین‌های وی‌ای‌آر 8 عدد است و ما در ورزشگاه آزادی از این 8 دوربین برخوردار هستیم اما در استادیوم‌هایی که خارج از تهران هستند، لزوما این مینیموم رعایت نمی‌شود. همین موضوع باعث شده که داوران در گرفتن تصمیم نهایی به علت نداشتن دید کامل به نقطه‌ای که در آن شک و تردید وجود دارد، به مشکل بربخورند. مسئله جایی جالب‌تر می‌شود که در حقیقت دوربین اختصاصی برای VAR در ایران وجود ندارد و هرچه تحت عنوان تصاویر از VAR پخش می‌شود همان تصاویر دوربین‌های تلویزیون است.

طبق گفته‌های مهدی تاج بعضی از سیستم‌های کمک داور ویدئویی برای تجهیز بیشتر ورزشگاه‌های ایران خریداری شده‌اند اما در گمرک به علت پرداخت نکردن عوارض باقی ماندند. به همین خاطر تاج درخواست داشت تا باشگاه‌ها با پرداخت این پول بتوانند از مزیت آن بهره ببرند؛ اما نکته اینجاست که هیچکدام از تیم‌های لیگ برتری ما یا توانایی پرداخت این بدهی را ندارند یا اصلا تمایلی ندارند که خودشان را درگیر مسئولیت فدراسیون کنند و هیچ باشگاهی حاضر نیست تا این هزینه هنگفت را بپردازد.

وعده‌ای که رسانه‌ای شد
در تابستان 1402 فدراسیون فوتبال با انتشار بیانیه‌ها و مصاحبه‌های مختلف از آغاز پروژه ملی تجهیز ورزشگاه‌ها به سیستم VAR خبر داد. حتی اعلام شد که چند داور ایرانی نیز برای آموزش رسمی و گرفتن لایسنس VAR به دوره‌های بین‌المللی اعزام شده‌اند. بر اساس این اعلام‌ها قرار بود از هفته‌های ابتدایی فصل 1402-1403 تمام دیدارهای لیگ با استفاده از این فناوری برگزار شوند. 
در عمل اما تنها در برخی از بازی‌ها آن هم در ورزشگاه‌های خاص مانند آزادی، نقش جهان یا یادگار امام تبریز از سیستم VAR استفاده شد. در بسیاری دیگر از دیدارها این سیستم اصلا وجود نداشت یا در بهترین حالت، نصب شده اما غیرفعال بود. در برخی بازی‌ها حتی گزارش شده که تجهیزات به ورزشگاه آورده شده‌اند اما به دلایل فنی و نامشخص روشن نشده‌اند.

ابهام در شفافیت و پاسخگویی
با گذشت ماه‌ها از شروع فصل، هنوز پاسخ روشنی از سوی مسئولان فدراسیون درباره علت این تاخیر یا اجرای ناقص آن داده نشده. این موضوع به ویژه در بازی‌هایی که تصمیمات داوری بحث‌برانگیز بوده، مورد اعتراض هوادارن و تیم‌ها قرار گرفته‌. کارشناسان داوری نیز بارها تاکید کرده‌اند که نبود سیستم VAR در همه بازیها باعث تداوم اشتباهات تاثیرگذار شده که گاه سرنوشت یک تیم را تغییر داده است.

چالش‌های فنی یا مدیریتی؟
برخی منابع غیررسمی از مشکلات فنی، کمبود تجهیزات، اختلاف نظرها بین شرکت تامین‌کننده VAR و فدراسیون و عدم آموزش کامل داوران خبر می‌دهند. در حالی که  کشورهای هم‌سطح ایران سال‌هاست از این فناوری به طور کامل استفاده می‌کنند فوتبال ایران همچنان در مرحله "آزمایشی" گیر کرده است. نکته کلیدی اینجاست که رئیس فدراسیون فوتبال مدعیست یکی از دلایل نقص در سیستم کمک داور ویدئویی کمبود این سیستم و جابجایی میان ورزشگاه‌های کشور است که سبب آسیب و عدم کارکرد این سیستم شده و باید تمامی استادیوم های کشور به این سیستم مجهز باشند که از جابجایی پرهزینه و آسیب زا جلوگیری شود. 

این VAR بحث برانگیز!
با نزدیک شدن به پایان فصل نگرانی‌ها برای تکرار این روند در فصل بعد افزایش پیدا کرده. هوادارن، باشگاه‌ها و بازیکنان انتظار دارند که فدراسیون فوتبال حداقل با صداقت گزارشی شفاف از موانع فعلی در این فصل ارائه دهد.
فناوری VAR که قرار بود تضمینی برای عدالت در فوتبال ایران باشد فعلا خود به یکی از منابع نارضایتی و شبهه تبدیل شده است. حرف و حدیث‌ها ناشی از اینکه در فلان مسابقه از این سیستم استفاده شده و در بازی دیگر نه، بالا گرفته و برخی بازیکنان و تیم ها ادعا دارند که تصمیم داوران حتی با وجود VAR نیز همچنان غلط است. شفاف‌سازی، مسئولیت‌پذیری و اقدام عملی کلید اعتماد دوباره هواداران به وعده های مسئولان خواهد بود.
شاید حضور داوران زن در اتاق VAR تنها اتفاق مثبتی بود که این سیستم با توجه به الزام و تاکید فیفا بر برابری جنسیتی، در کشور ما رقم زد.